نشانه‌ های کم خونی چیست؟

کم خونی، که به طور ساده به معنی کمبود خون کافی در بدن است، می‌تواند منجر به بروز ضعف، بی‌اشتهایی و سردرد شود. در برخی موارد، این وضعیت ممکن است در افرادی که به تالاسمی مبتلا هستند، رخ دهد یا نتیجه مشکلات تغذیه‌ ای باشد. در برخی دیگر، سوء جذب مواد مغذی مانند آهن می‌تواند عامل ایجاد کم خونی باشد.

علائم و درمان کم خونی

رنگ پریدگی و ضعف از جمله علائم رایج کم خونی هستند. افراد مبتلا به کم خونی معمولاً اشتهای کمتری نسبت به غذا دارند. این علائم در هر فرد ممکن است متفاوت باشد. علاوه بر این، گزگز انتهای اندام‌ها، زردی پوست، سردی انگشتان و مشکلات تمرکز از دیگر پیامد های کم خونی به شمار می‌آیند. در صورت ادامه یافتن کم خونی، ممکن است مشکلاتی برای ریه، قلب و کلیه ایجاد شود و در موارد مزمن، افزایش سایز قلب و نارسایی قلبی رخ دهد.

علل ایجاد کم خونی

کم‌ خونی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که برخی از آن‌ها شامل مشکلات تغذیه‌ ای، اختلالات جذب مواد مغذی، بیماری‌ها و وضعیت‌های فیزیولوژیک خاص است. در ادامه علل اصلی کم‌ خونی آورده شده است:

• کمبود آهن: یکی از شایع‌ترین علل کم‌خونی فقر آهن است که معمولاً به دلیل تغذیه نا مناسب یا کاهش جذب آهن در بدن به‌ وجود می‌آید. منابع آهن در غذاهایی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، سبزیجات برگ سبز و حبوبات یافت می‌شود.
• کمبود ویتامین B12 و فولات: ویتامین‌های B12 و فولات برای تولید گلبول‌های قرمز سالم ضروری هستند. کمبود این ویتامین‌ها معمولاً در افرادی که از رژیم‌های غذایی محدود پیروی می‌کنند یا دارای اختلالات جذب مواد مغذی مانند بیماری کرون یا بیماری سلیاک هستند، مشاهده می‌شود.
• اختلالات خون‌سازی: برخی بیماری‌ها مانند تالاسمی یا سایر اختلالات خونی می‌توانند باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز یا آسیب به آن‌ها شوند که به کم‌خونی منجر می‌شود.
• سوء جذب: بیماری‌های گوارشی مانند بیماری کرون، سلیاک، یا جراحی‌های دستگاه گوارش می‌توانند جذب مواد مغذی مانند آهن و ویتامین‌های B12 را مختل کنند و به کم‌ خونی منجر شوند.
• افزایش نیاز به آهن یا مواد مغذی: در دوران بارداری یا در برخی بیماری‌ها، نیاز به آهن و سایر مواد مغذی افزایش می‌یابد. این افزایش نیاز در صورت عدم تأمین مناسب می‌تواند باعث کم‌خونی شود.
• اختلالات مزمن و بیماری‌ها: بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های کلیوی، التهاب مزمن یا سرطان می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را کاهش دهند و به کم‌خونی منجر شوند.

با توجه به این علل، تشخیص به‌ موقع و درمان مناسب برای جلوگیری از عوارض جدی ضروری است. در صورت شک به کم‌خونی، مشاوره با پزشک و انجام آزمایشات لازم توصیه می‌شود.

انواع کم خونی

کم‌ خونی به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین در خون اشاره دارد و بسته به علت‌های مختلف، انواع گوناگونی دارد. در ادامه به معرفی انواع اصلی کم‌خونی پرداخته‌ایم:

• کم‌ خونی فقر آهن: این نوع کم‌خونی رایج‌ ترین نوع آن است که به دلیل کمبود آهن در بدن به‌وجود می‌آید. آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است و کمبود آن باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز سالم می‌شود.
• کم‌ خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 و فولات: ویتامین‌های B12 و فولات برای تولید گلبول‌های قرمز و ساخت DNA لازم هستند. کمبود این ویتامین‌ها می‌تواند منجر به کم‌خونی مگالوبلاستیک شود که در آن گلبول‌های قرمز بزرگ و غیرطبیعی تولید می‌شوند.
• کم‌ خونی مزمن: این نوع کم‌ خونی معمولاً به‌ دلیل بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌ های کلیوی، التهاب مزمن یا سرطان ایجاد می‌شود. در این حالت، تولید گلبول‌ های قرمز به‌ طور طبیعی کاهش می‌یابد.
• کم‌ خونی همولیتیک: در این نوع، گلبول‌ های قرمز زودتر از حد معمول تجزیه می‌شوند. این تجزیه ممکن است به علت اختلالات خود ایمنی، عفونت‌ ها یا مصرف داروهای خاص باشد.
• کم‌ خونی آپلاستیک: این نوع کم‌ خونی به‌ دلیل کاهش تولید گلبول‌ های قرمز در مغز استخوان ایجاد می‌شود. این مشکل ممکن است ناشی از اختلالات ژنتیکی یا شرایط محیطی باشد.
• کم‌ خونی تالاسمی: این اختلال ژنتیکی منجر به تولید هموگلوبین غیرطبیعی یا ناکافی می‌شود. این بیماری می‌تواند به کم‌ خونی شدید و نیاز به درمان‌ های مداوم منجر گردد.
• کم‌ خونی سلول داسی‌ شکل: در این نوع، گلبول‌های قرمز به شکل غیرطبیعی و هلالی در می‌آیند که می‌ تواند باعث انسداد رگ‌ ها و آسیب به اندام‌ ها شود.

تشخیص نوع کم‌ خونی معمولاً از طریق آزمایش خون صورت می‌ گیرد و درمان مناسب بستگی به علت اصلی کم‌ خونی دارد.

عوامل ایجاد کم خونی

کم‌ خونی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود که شامل مشکلات تغذیه‌ ای، شرایط پزشکی خاص یا اختلالات ژنتیکی است. در اینجا به عوامل اصلی ایجاد کم‌ خونی اشاره می‌کنیم:

• کمبود آهن: یکی از رایج‌ ترین علل کم‌ خونی، کمبود آهن است که به دلیل تغذیه ناکافی یا جذب ضعیف آهن در بدن ایجاد می‌شود. آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است و کمبود آن می‌تواند باعث کاهش تعداد گلبول‌ های قرمز شود.
• کمبود ویتامین‌ها: کمبود ویتامین‌ هایی مانند B12 و فولات  که برای تولید گلبول‌ های قرمز ضروری هستند، می‌تواند به کم‌خونی مگالوبلاستیک منجر شود. این نوع کم‌خونی درافرادی که رژیم‌های گیاه‌ خواری یا وگان دارند، شایع‌ تر است.
• اختلالات گوارشی: بیماری‌ های گوارشی مانند بیماری کرون، سلیاک و زخم معده می‌ توانند مانع از جذب مؤثر مواد مغذی شوند که منجر به کم‌ خونی می‌ گردد.
• مشکلات مزمن پزشکی: بیماری‌ های مزمن مانند نارسایی کلیه، التهاب مزمن و سرطان می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را کاهش دهند و به کم‌ خونی مزمن منجر شوند.
• همولیز: در کم‌ خونی همولیتیک، گلبول‌ های قرمز پیش از زمان طبیعی خود تجزیه می‌شوند. این حالت می‌تواند ناشی از اختلالات خود ایمنی، عفونت‌ها یا مصرف برخی داروها باشد.
• اختلالات ژنتیکی: بیماری‌ هایی مانند تالاسمی و کم‌خونی سلول داسی‌ شکل به‌ طور ژنتیکی موجب تولید گلبول‌های قرمزغیرطبیعی می‌شوند که باعث کم‌ خونی می‌گردد.
• بارداری: در دوران بارداری، نیاز به آهن و سایر مواد مغذی افزایش می‌ یابد و کمبود آنها می‌تواند باعث کم‌ خونی شود.
• داروها: برخی داروها، مانند داروهای ضد اسید و داروهای دیابت، ممکن است جذب ویتامین B12 یا آهن را کاهش دهند و باعث کم‌ خونی شوند.

این عوامل می‌توانند به‌ طور مستقل یا در ترکیب با یکدیگر باعث ایجاد کم‌ خونی شوند و نیاز به درمان‌ های خاص دارند. برای تشخیص و درمان دقیق، انجام آزمایش خون و مشاوره با پزشک توصیه می‌شود.

روش‌های تشخیص کم خونی

تشخیص کم‌ خونی معمولاً با انجام آزمایش‌های مختلف خون و بررسی علائم بالینی انجام می‌شود. روش‌های اصلی تشخیص کم‌ خونی عبارتند از:

• آزمایش شمارش کامل خون (CBC): این آزمایش برای ارزیابی تعداد گلبول‌ های قرمز، هموگلوبین و هماتوکریت انجام می‌شود. این آزمایش اطلاعاتی در مورد شدت کم‌خونی و نوع آن (مثلاً کم‌ خونی فقر آهن یا کم‌ خونی مگالوبلاستیک) به پزشک می‌دهد.
• آزمایش سطح هموگلوبین: سطح هموگلوبین خون نشان‌ دهنده توانایی خون در حمل اکسیژن است. کاهش سطح هموگلوبین می‌تواند نشانه‌ ای از کم‌ خونی باشد.
• آزمایش سرم آهن: اندازه‌ گیری میزان آهن موجود در خون می‌تواند نشان‌ دهنده کمبود آهن باشد، که یکی از شایع‌ ترین علل کم‌ خونی است.
• آزمایش فریتین: فریتین پروتئینی است که آهن را ذخیره می‌کند. سطح پایین فریتین ممکن است نشان‌ دهنده کمبود آهن باشد.
• آزمایش ویتامین B12 و فولات: کمبود این ویتامین‌ها می‌تواند منجر به کم‌ خونی مگالوبلاستیک شود. اندازه‌ گیری سطح B12 و فولات خون به تشخیص این نوع کم‌ خونی کمک می‌کند.
• آزمایش رتیکولوسیت: این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا سرعت تولید گلبول‌ های قرمز در مغز استخوان را بررسی کند. در برخی انواع کم‌ خونی، مانند کم‌ خونی همولیتیک، تعداد رتیکولوسیت‌ها افزایش می‌یابد.
• آزمایش گازهای خون: در برخی موارد، این آزمایش برای بررسی سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون انجام می‌شود تا تاثیر کم‌ خونی بر عملکرد ریه‌ها و قلب ارزیابی شود.

پزشکان همچنین ممکن است از تست‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی شکم برای ارزیابی علل بالقوه مانند بیماری‌های کبدی یا بیماری‌ های گوارشی که می‌ توانند به کم‌ خونی منجر شوند، استفاده کنند. تشخیص دقیق نوع کم‌ خونی با توجه به نتایج آزمایش‌ها و علائم بالینی بیمار میسر می‌شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
درمان کم خونی معمولاً ساده است، اما در موارد خاص مانند بارداری یا شیردهی، مشورت با پزشک ضروری است. همچنین، افرادی که دچار بیماری‌های مزمن مانند زخم معده هستند باید ابتدا بیماری زمینه‌ای خود را درمان کنند. کم خونی یکی از مشکلات شایع است، به خصوص در جوامع امروزی که با سوء تغذیه روبرو هستند. بسیاری از کودکان، به ویژه در سنین رشد، در معرض خطر این بیماری قرار دارند.