پروتئینوری یا دفع پروتئین از کلیه
کلیه‌ها در بدن ما روزانه حدود یک الی دو لیتر ادرار تولید و از بدن خارج می‌کنند. شاید بتوان گفت مهمترین وظیفه کلیه‌ها در بدن حذف مواد زائد از خون و در عین حال نگه داشتن مواد ضروری است. مانند پروتئین‌ها و گلوکز (سوخت اصلی سلول‌های بدن و مغز) است. در واقع، کلیه‌ها اجازه دفع پروتئین و گلوکز به داخل ادرار را نمی‌دهند. حال اگر کلیه‌ها این توانایی خود را از دست بدهند، مقداری پروتئین به ادرار نفوذ کرده و همراه آن دفع می‌گردد. که به این شرایط اصطلاحا «پروتئینوری» یا «دفع پروتئین از کلیه» و یا «پروتئین در ادرار» گفته می‌شود.
آلبومین نام پروتئینی در خون است که در انجام وظایف بی‌شماری از جمله حمل و نقل مواد مختلف در داخل خون نقش دارد. آلبومین فراوان‌ترین پروتئین خون به حساب می‌آید که در حالت طبیعی به مقدار بسیار کمی به داخل ادرار ترشح می‌شود. با این حال، در صورت بروز پروتئینوری این مقدار کم به یک میزان آسیب‌زا برای بدن تبدیل خواهد شد.
علت دفع پروتئین کلیه
دفع پروتئین کلیه از علائم بیماری نارسایی کلیه است. و علت دفع پروتئین کلیه به این بیماری برمی‌گردد. در مراحل ابتدایی بیماری نارسایی کلیوی مزمن، علائم پروتئینوری چندان بروز نخواهند کرد. چرا که کلیه‌ها در افزایش عملکرد خود در دفع مواد زائد بدن تطابق و تکامل بسیار خوبی دارند. به مرور زمان، به ویژه اگر نارسایی کلیه همراه با فشار خون طولانی مدت یا دیابت نوع یک و دو همراه شود. آسیب به ساختار و عملکرد کلیه آغاز شده و تغییرات غیر قابل برگشتی بر جای خواهد گذاشت. در این حالت، فیلترهای اختصاصی کلیه برای جدا کردن مواد مختلف از خون و دفع آن‌ها به داخل ادرار از بین رفته. و آلبومین و سایر پروتئین‌ها بدون غربال شدن وارد ادرار می‌شوند و در نتیجه، دفع پروتئین از کلیه صورت می‌گیرد.
عوارض دفع پروتئین کلیه و تشخیص آن
با دفع پروتئین کلیه، میزان پروتئین در خون کاهش پیدا می‌کند. پروتئین‌ها بلاک‌های سازنده عضلات هستند و در سلامت استخوان‌ها نقش مهمی دارند. پروتئین‌ها همچنین برای اکسیژن رسانی به خون ضروری هستند. با خارج شدن پروتئین از طریق ادرار، بدن از این خواص و سایر خواص بی‌‌شمار پروتئین برای سلامتی، بی بهره خواهد ماند و دچار آسیب می‌شود.
کمبود پروتئین در خون در مراحل ابتدایی از طریق آزمایش ادرار تشخیص داده می‌شود. و از علائم بالینی مهم برای بیمار محسوب می‌شود. ذرات پروتئین در خون باعث نگه داشتن مولکول‌های آب در کنار خود می‌شوند. و در صورتی که سطح پروتئین‌های خون به دلیل دفع آن‌ها در ادرار کاهش پیدا کند. آب از داخل رگ‌ها خارج شده و در درون بافت‌های اطراف تجمع پیدا می‌کند.
بنابراین، پف کردن اندام‌ها و قسمت‌های مختلف بدن به دنبال جمع شدن آب در بافت‌ها که ادم (edema) نامیده می‌شود. یک علامت مهم برای بیمار و پزشک اوست. که شک به بیماری کلیه و پروتئینوری را تقویت می‌کند. ادم از پاها شروع شده ولی به تدریج با پیشرفت نارسایی کلیه و دفع پروتئین بیشتر، کل بدن را درگیر می‌کند. اگر دفع پروتئین از حد مشخصی در روز فراتر رود (بیشتر از 3 تا 3.5 گرم در روز)، به آن سندرم نفروتیک گفته می‌شود. با توجه به نقش پروتئین در انعقاد خون و شرکت در ایمن سازی بدن، سندرم نفروتیک با دفع این پروتئین موجب خونریزی و ابتلای بیمار به عفونت‌های مختلف می‌شود.
علت بروز پروتئینوری
هر عاملی که موجب تخریب فیلترهای کلیه و اختلال در کار آن‌ها شود، می‌تواند علت بروز بیماری پروتئینوری باشد. البته باید توجه داشت که اگر رژیم غذایی حاوی پروتئین زیادی باشد، دفع پروتئین از ادرار هم متقابلا افزایش خواهد یافت. اما این موضوع معمولا علت پروتئینوری بیماران نیست. مبتلایان به بیماری‌های زیر بیشتر در معرض بروز پروتئینوری قرار دارند:
- فشار خون بالا: دفع پروتئین از کلیه در افراد مبتلا به فشار خون بالا بیشتر رخ داده و یکی از اولین علائم نارسایی کلیه است.
- دیابت: هر دو نوع دیابت یک و دو به دلیل تاثیرات منفی خود بر عروق ریز و فیلترهای کلیه باعث خروج آلبومین از خون و پروتئینوری می‌شوند.
- اختلالات وابسته به سیستم ایمنی: سیستم ایمنی در برخی از بیماری‌ها به اشتباه به بافت‌های خودی حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. یکی از شایع‌ترین هدف‌ها برای اختلالات وابسته به سیستم ایمنی، کلیه و غشا‌های فیلتر کلیوی هستند. که متاثر از حمله سیستم ایمنی، تخریب شده و عملکرد خود را از دست می‌دهند. بیماری لوپوس شایع‌ترین و مهمترین بیماری اختلال وابسته به سیستم ایمنی آسیب زننده به کلیه است که موجب پروتئینوری قابل توجهی می‌شود.
- بیماری‌های عفونی و سموم: این بیماری‌ها نیز از طریق آسیب بافتی به کلیه علتی برای پروتئینوری بیماران هستند.
متداول‌ترین علائم دفع پروتئین کلیه و پروتئینوری
متاسفانه در شروع مشکلات کلیه، علائم دفع پروتئین کلیه و پروتئینوری معمولا ظاهر نخواهند شد و کلیه با وجود آسیب دیدن مانع بروز علائم می‌شود. با این حال، در صورتی که آسیب کلیه به مراحل جدی‌تر رسید ممکن است پروتئینوری با علائم زیر بروز کند:
- ادرار مکرر
- تنگی نفس
- خستگی
- تهوع و استفراغ
- تورم در صورت، شکم، پا و بخصوص مچ پا
- کم شدن اشتها
- گرفتگی عضلات در شب
- پف کردن اطراف چشم به خصوص در صبح
- کف شدید یا حباب در ادرار
درمان پروتئینوری
اگر شما مبتلا به بیماری کلیوی باشید یا عملکرد کلیوی شما در حال کاهش باشد، توسط پزشک خود به یک متخصص کلیه، ارجاع داد خواهید شد. درمان به علت زمینه ای پروتئینوری بستگی دارد که شامل: دارو و تغییرات در رژیم غذایی و شیوه زندگی شما است.
دیابت و فشار خون بالا علل اصلی بیماری کلیوی هستند. بنابراین اگر این بیماری ها را داشته باشید. درمان شما شامل مواردی می شود که بیماری را تحت کنترل قرار دهد. برای بیماران دیابتی، درمان می تواند شامل مدیریت و تنظیم قند خون، دارو درمانی، تغذیه سالم و ورزش باشد.
برای افراد مبتلا به فشار خون بالا پزشکان ممکن است دارو و رژیم غذایی و تغییرات شیوه زندگی را توصیه کنند. توصیه می شود افراد مبتلا به فشارخون بالا و پروتئینوری فشار خونشان کمتر از ۱۳۰/۸۰ میلیمتر جیوه (mmHg) باشد.
داروهای تجویزی افراد مبتلا به دیابت و بیماری کلیوی یا مبتلا به فشار خون بالا و بیماری کلیوی اغلب شامل: مهارکننده آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (مهارکننده های ACE) یا مسدود کننده گیرنده آنژیوتانسین (ARB) است. این داروها ممکن است برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی که دیابت یا فشار خون بالا ندارند تجویز شود.
اگر آسیب کلیوی دائمی باشد، بیماران ممکن است نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه داشته باشند.
منابع: everydayhealth ، mayoclinic
نویسنده: مهندس مهرناز دهقانی