علائم و نشانه های پایین بودن تعداد پلاکت (ترومبوسیتوپنی)

پلاکت خون پایین چیست و چه عوارضی دارد؟

پلاکت‌ها گروهی از سلول‌های خونی هستند که نقش مهمی در انعقاد خون دارند. تعداد زیادی پلاکت در خون وجود دارد اما عوامل مختلفی تعیین می‌کنند که پلاکت خون باید چند باشد. انواع سرطان، کم خونی، بیماری‌های خودایمنی، عفونت‌های ویروسی و مصرف برخی داروها می‌توانند سطح پلاکت خون را به طور خطرناکی کاهش دهند. از علائم پلاکت خون پایین می‌توان به مواردی مانند سردرد، ضعف یا خستگی، کبودی پوست و خونریزی شدید یا ناگهانی اشاره داشت.

تحقیقات انجام گرفته همچنین نشان می‌دهند که رابطه‌ای میان پلاکت خون و کرونا وجود دارد. در بیماران مبتلا به کرونا تعداد پلاکت‌های نابالغ افزایش می‌یابد که ممکن است به تشکیل لخته خون در نقاط مختلف بدن منجر شود. علاوه بر این، به نظر می‌رسد کاهش خفیف پلاکت خون و کرونا رابطه مستقیمی داشته باشند. با توجه به روابط مذکور میان پلاکت خون و کرونا، بهتر است میزان پلاکت خون همواره در سطح عادی نگه داشته شود.

پلاکت خون پایین (ترومبوسیتوپنی) بیماری است که در آن بدن به دلیل عارضه یا سایر شرایط پلاکت کافی تولید نمی‌کند. علائم ناشی از آن شامل خونریزی داخلی و خارجی است. وقتی ترومبوسیتوپنی زود تشخیص داده ‌شود، نتایج بسیار خوبی به همراه دارد. با این حال، تأخیر در تشخیص می‌تواند منجر به مشکلاتی از حمله قلبی، آسیب به اعضای بدن (به عنوان مثال، طحال، روده، کلیه) تا آمبولی ریه شود.

علائم

مشاهده علائم ترمبوسیتوپنی به تعداد پلاکت موجود در خون بستگی دارد. بیماران مبتلا به ترمبوسیتوپتی خفیف، مانند خانم های باردار معمولاً هیچ علائمی را مشاهده نمی کند. موارد شدیدتر ممکن است باعث خونریزی غیرقابل کنترل شود که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. بیماران در صورت مواجهه با پایین بودن تعداد پلاکت علائم زیر را تجربه می کنند:

• کبودی هایی به رنگ قرمز، بنفش یا قهوه ای که به آن پورپورا گفته می شود.
• علائم بثورات با نقاط کوچک قرمز یا بنفش بنام پتشی
• خون دماغ
• خونریزی لثه
• خونریزی طولانی و بدون وقفه
• خونریزی شدید در دوران قاعدگی
• خونریزی از راست روده (رکتوم)
• وجود خون در مدفوع
• وجود خون در ادرار

در موارد جدی تر فرد دچار خونریزی داخلی می شود.

نحوه تشخیص

اگر متخصص خون و انکولوژی مشکوک به پایین بودن تعداد پلاکت در بیمار باشد، ابتدا مجموعه ای از معاینه های فیزیکی را انجام می دهد. در طول معاینه پزشک بدن فرد را از نظر هرگونه کبودی غیرمعمول یا پتشی، که علامت خونریزی مویرگی به دلیل تعداد پلاکت پایین است بررسی می کند.

پزشک خون و انکولوژی احتمالا شکم فرد را برای بررسی طهال بزرگ، به عنوان یکی از عوامل تعداد پایین پلاکت بررسی می کند. همچنین از فرد درباره وجود سابقه اختلالات خونریزی در خانواده و امکان ابتلای موروثی سوال می کند.

آزمایش خون

برای تشخیص این بیماری،دکتر خون و انکولوژی ابتدا یک آزمایش شمارش کامل خون را تجویز می-کند. این آزمایش میزان سلول های موجود در خون را بررسی کرده و پایین بودن تعداد پلاکت در بدن بیمار را مشخص می کند. تعداد پلاکت در حالت معمول بین 150،000 تا 450،000 پلاکت در هر میلی لیتر خون است.

پزشک سپس خون شما را برای وجود آنتی بادی های پلاکت آزمایش می کند. این آنتی بادی ها در واقع پروتئین هایی هستند که پلاکت ها را از بین می برند. آنتی بادی های پلاکت به عنوان یک عارضه جانبی مصرف داروهای خاص مانند هپارین یا به دلایل نامعلوم تولید می شوند.

در نهایت پزشک متخصص خون و انکولوژی آزمایش لخته شدن خون را نیز تجویز می کند، که شامل زمان ترومبوپلاستین جزئی و زمان پروترومبین می شود. این آزمایشات صرفا به یک نمونه خون نیاز دارد. سپس مواد شیمیایی خاص به نمونه خون شما اضافه می شود تا مدت زمان انعقاد آن مشخص شود.

سونوگرافی

اگر تشخیص پزشک بر بزرگ شدن طحال شما باشد، ممکن است یک تست سونوگرافی را برای شما تجویز کند. در این تست از امواج فراصوت استفاده می شود تا یک تصویر از طحال شما ایجاد کند. این تصویر در نهایت می تواند به پزشک کمک کند تا اندازه طحال شما را بررسی کند.

آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی

اگر تشخیص متخصص خون و انکولوژی بر وجود مشکل در مغز استخوان شما باشد، ممکن است به شما انجام آسپیراسیون مغز استخوان را تجویز کند. در طی آسپیراسیون پزشک از یک سوزن استفاده می کند تا مقدار کمی از مغز استخوان را برای انجام آزمایشات خارج کند. پس از آسپیراسیون، ممکن است برای انجام بیوپسی مغز استخوان به دکتر مراجعه کنید. در طی بیوپسی پزشک از سوزن برای گرفتن نمونه ای از مغز استخوان (معمولاً از استخوان ران) استفاده می کند. البته بیوپسی را می توان به طور همزمان با آسپیراسیون مغز استخوان انجام داد.

درمان

روش درمان پایین بودن تعداد پلاکت به علت بیماری و شدت آن بستگی دارد. در صورتی که بیماری شما خفیف باشد، پزشک ممکن است معالجه را متوقف کند و صرفا شرایط شما را تحت نظر داشته باشد. علاوه بر این دکتر خون و انکولوژی شما ممکن است مجموعه ای از اقدامات را برای جلوگیری از وخیم تر شدن وضعیت پیشنهاد کند. این اقدامات می تواند شامل موارد زیر باشد:

• اجتناب از انجام ورزش های تماسی
• اجتناب از فعالیت هایی که خطر خونریزی یا کبودی را افزایش می دهند
• محدود کردن مصرف الکل

متوقف کردن یا تعویض داروهایی که بر تولید پلاکت ها تاثیر می گذارند، مانند آسپرین و ایبوپروفن اگر تعداد پلاکت خون شما به شدت پایین باشد، ممکن است به درمان پزشکی نیاز داشته باشید. این فرآیند درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• انتقال خون یا پلاکت
• توقف مصرف داروهایی که منجر به کاهش تعداد پلاکت می شود
• استروئیدها
• ایمنو گلوبولین
• استفاده از کورتیکواستروئیدها برای جلوگیری از فعالیت آنتی بادی های پلاکت
• توقف مصرف داروهایی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کنند
• جراحی برداشتن طحال

راهکارهای طبیعی افزایش پلاکت خون پایین

رژیم غذایی در این مورد که پلاکت خون باید چند باشد، نقش تعیین کننده‌ای بازی می‌کند. آشنایی با این مطلب که برای افزایش پلاکت خون چه بخوریم و چه میوه هایی برای افزایش فشار خون مفید است، برای درمان این بیماری ضروری است. راهکارهایی مانند استفاده از آمپول پلاکت خون یا قرص افزایش پلاکت خون اغلب در موارد شدید بیماری توصیه می‌شود و در وهله اول، راهکارهای طبیعی افزایش پلاکت خون ارجحیت دارند.

برای افزایش پلاکت خون چه بخوریم؟

رژیم غذایی می‌تواند تعیین کند که برای هر فرد، میزان پلاکت خون باید چند باشد. مصرف برخی مواد غذایی تاثیر مثبتی در افزایش پلاکت خون دارند. هرچند، مکمل‌های جایگزین نیز ممکن است همان تاثیر غذاهای طبیعی را داشته باشند اما دریافت مواد مغذی مفید به طور طبیعی در رژیم غذایی بهتر است. در هر حال، آشنایی با برخی مواد غذایی و مکمل‌های مفید کمک می‌کند تا انتخاب کنیم که برای افزایش پلاکت خون چه بخوریم.

منابع غذایی غنی از فولات

فولات یا اسید فولیک یکی از انواع ویتامین‌ B است که برای حفظ سلامت سلول‌های خونی ضروری است. بر طبق موسسه ملی سلامت آمریکا، بزرگسالان و زنان باردار به ترتیب به ۴۰۰ و ۶۰۰ میکروگرم فولات در هر روز نیاز دارند. سبزیجات برگدار تیره رنگ مانند اسفناج و کلم بروکسل، لوبیا چشم بلبلی، جگر گاو، برنج و مخمر از جمله مواد غذایی هستند که می‌توان برای افزایش جذب فولات مصرف کرد. همچنین، ذکر این نکته قابل توجه است که مصرف بیش از حد مکمل‌های اسد فولیک در عملکرد ویتامین B12 اختلال ایجاد می‌کند و بایستی از آن خودداری شود.

منابع غذایی سرشار از ویتامین B12

ویتامین B12 در ساخت گلبول‌های قرمز خون نقش دارد و مقادیر پایین آن در کاهش پلاکت‌های خون موثر است. بر طبق اطلاعات موسسه ملی سلامت، افراد بالای ۱۴ سال به ۲.۴ میکروگرم و زنان باردار به ۲.۸ میکروگرم ویتامین B12 در روز نیاز دارند. ویتامین B12 در منابع غذایی حیوانی مانند انواع ماهی چرب، گوشت گوساله، جگر گاو و تخم مرغ یافت می‌شود. مکمل‌های ویتامین B12 نیز می‌توانند در افزایش جذب آن کمک کنند اما مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین B12 تاثیر بیشتری دارد.

منابع غذایی سرشار از ویتامین C

ویتامین C نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن دارد و به عملکرد صحیح پلاکت‌ها کمک می‌کند. ویتامین C همچنین در جذب آهن که در ساخت پلاکت‌ها و گلبول‌های قرمز مهم است، تاثیر زیادی دارد. اغلب میوه‌ها و سبزیجات دارای ویتامین C هستند. انواع مرکبات مانند لیمو و پرتقال، فلفل دلمه، توت فرنگی و کیوی تنها برخی از این موارد هستند. تنها بایستی به این نکته توجه داشت که حرارت ویتامین C را از بین می‌برد؛ بنابراین، بهتر است مواد غذایی دارای ویتامین C به صورت خام مصرف شوند.

منابع غذایی سرشار از ویتامین D

ویتامین D در پایداری و عملکرد صحیح سیستم ایمنی، اعصاب، ماهیچه‌ها و استخوان‌های بدن مشارکت دارد. ویتامین D همچنین به مغز استخوان در تولید پلاکت‌ها و سایر سلول‌های خونی کمک می‌کند. بزرگسالان ۱۹ تا ۷۰ سال روزانه به ۱۵ میکروگرم ویتامین D نیاز دارند. بدن با استفاده از نور خورشید به ساخت ویتامین D اقدام می‌کند اما برخی افراد روزانه به میزان کافی در برابر آفتاب قرار نمی‌گیرند یا به آن دسترسی ندارند. برای جذب کافی ویتامین D می‌توان از برخی منابع غذایی مانند ماهی‌های چرب، زرده تخم مرغ، روغن جگر ماهی و شیر یا ماست غنی شده استفاده کرد. گیاهخواران نیز می‌توانند از غلات، شیر سویا، آب پرتقال و مکمل‌های غنی شده با ویتامین D استفاده کنند.

منابع غذایی سرشار از ویتامین K

ویتامین K یکی از عوامل اصلی در انعقاد خون است و به حفظ سلامت استخوان‌ها نیز کمک می‌کند. هرچند، ویتامین K مستقیماً در افزایش پلاکت خون پایین نقشی ندارد اما به ساخت پروتئین‌هایی کمک می‌کند که در فرایند پیچیده انعقاد خون کلیدی هستند. میزان جذب روزنامه ویتامین K برا افراد بالای ۱۹ سال ۱۲۰ میکروگرم برای مردان و ۹۰ میکروگرم برای زنان است. سبزیجات برگدار، کلم بروکلی، دانه‌ها و روغن سویا و کدوتنبل از اصلی‌ترین منابع غذایی برای جذب ویتامین K محسوب می‌شوند.

منابع غذایی غنی از آهن

آهن برای تولید و حفظ تعداد کافی از گلبول‌های قرمز و پلاکت‌‌ها در بدن لازم است. افزایش میزان جذب آهن بدن می‌تواند به افزایش سطح پلاکت خون پایین کمک کند. مردان بالای ۱۸ سال و زنان بالا ۵۰ سال به ۸ میلی‌گرم و زنان بین ۱۹ و ۵۰ سال به ۱۸ میلی‌گرم آهن روزانه نیاز دارند. صدف خوراکی، جگر گاو، لوبیا قرمز و سفید، شکلات تلخ، پنیر سویا و عدس از جمله منابع غذایی غنی از آهن هستند. همچنین، توجه به این نکته حائز اهمیت است که مصرف منابع غذایی غنی از آهن به همراه منابع ویتامین C به جذب بهتر و بیشتر آهن کمک می‌کند.

برای افزایش پلاکت خون از چه غذاهایی پرهیز کنیم؟

پس از اینکه بررسی کردیم چه میوه هایی برای افزایش فشار خون مفید است، بایستی به شناخت برخی مواد غذایی که منجر به کاهش سطح پلاکت خون می‌شوند، پرداخت. مشروبات الکلی در توانایی مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز و پلاکت‌‌ها اختلال ایجاد می‌کنند. برخی شیرین کننده‌ها مانند آسپارتام و آب ذغال اخته نیز بر تعداد پلاکت‌های خون تاثیر منفی دارند. علاوه بر این‌ها، افراد مبتلا به پلاکت خون پایین بهتر است از مصرف مکمل‌های روغن ماهی و ویتامین E خودداری کنند. هرچند، این مکمل‌ها منجر به کاهش تعداد پلاکت‌های خون نمی‌شوند اما در جوانب دیگری از فرایند انعقاد خون اختلال ایجاد می‌کنند و از این طریق، بیماران را در معرض خونریزی شدیدتر قرار می‌دهند.

منابع: healthgrades.com، timesofindia.indiatimes.com، ncbi.nlm.nih.gov، karger.com ،medicalnewstoday.com ،medlineplus.gov ، mayoclinic.org

 

 

نویسنده: دکتر محمد مهربهشتی